Spillingin íslenska, kannski ekki fréttir

Eftir heimsóknir á íslenskar fréttasíður sl. daga virðast almennur grunur um háttsetta spillingu í íslenskri stjórnsýslu vera kominn uppá yfirborðið. Ég skoðaði líka Kastljósþátt á ruv.is frá Föstudeginum. Þar sat m.a. Hilmar Oddsson leikstjóri sem, eftir að hafa sagst hafa verið erlendis þegar héraðsdómur vísaðir frá ákæru á Baug, talaði kannski fyrir munn margar íslendinga þegar hann sagði eitthvað á þá leið að “ég hef ekki myndað mér skoðun á þessu”. Það kæmi mér ekki á óvart ef 99% Íslendinga hefðu myndað sér skoðun á þessu en aðeins brot af þeim viðurkenndu það. Kæmi það nokkrum á óvart.

Ekki svo sem að það hafi háð mér, búandi á Englandi, að fylgjast með þróun þessara mála á Íslandi, ekki svo sem að fréttir til og frá Íslandi berast bara með haustsskipum. En það eru engar nýjar fréttir að lista- og menntamannaklassinn á Íslandi, sem Hilmar Oddsson fulltrúaði í Kastljósþætti, og sem lítur á sig sem skapandi fólk, þorir ekki að hafa skoðun á nokkrum sköpuðum hlut sem skiptir máli. Einhverstaðar á leiðinni hafa þessir menn og konur dottið ofan í salatið og óttast ekkert meir en að vera ekki “inn”, að taka áhættu um að fá ekki vinnu hjá sjónvarpinu, fá ríkissstyrkina, allt það gillerí.

Þegar ég var tíður gestur á Íslandi, t.d. 2001 og 2002, þá sögðu mér margir frá misheppnuðum tilraunum sínum til að fá “kerfið” til að vernda rétt sinn, fá kerfið sem á að vernda borgarana fyrir lögbrjótum, til að gera það, eða til að fá upplýsingar um starfsemi opinbera stofnana og þrýsta á að þær standi sína pligt. Þrátt fyrir þokkaleg lög um upplýsingarskyldu þetta og upplýsingarskyldu hitt, þá virðist þetta ekki árennileg stjórnsýsla. Mér var sagt frá málum með þeim orðum að það þyrfti að gera heimildarmynd um þetta, og ég fékk gögn, afrit af opinberum skýrslum og úttekum, skrifaðar frásagnir og jafnvel ljósmyndir af einstaklingum og atburðum. Sem sagt, staðfestingar, bréf undirrituð að yfirmönnum í íslenskri stjórnsýslu, og sönnunargögn um vanrækslur og vanhæfni í opinberu starfi, yfirhylmingar og uppálognar sakir.

Ég ætla ekki að rekja hér raunasögur annara sem ég hef séð gögn um, t.d. sögu ungs manns sem fyrirfór sér á Litla Hrauni eftir ótrúlegt kæruleysi og úrræðaleysi embættismanna, eða sögu af kynferðislegri misnotkun á ungri stúlku, mál sem lögmenn í einu ráðuneyti nánast stungu undir teppið. En um flest mál sem eitthvað skipta máli í íslenskum samtíma er ekki hægt að gera heimildarmynd um á Íslandi af tveim ástæðum, annars vegar erfiðleika við að fá fjármangn, og hins vegar að höfundar slíkrar mynda geta stofnað starfsframa sínum og lífsafkomu í hættu. Um þetta eru til dæmi, mynd um Geirfinnsmálið, mynd Ómars Ragnarssonar um Kárahnjúka, margt fleira. Margar myndir hafa aldrei komist lengra en uppá teikniborðið.

Ég heyrði af vörum ungra manna í innsta hring Sjálfstæðisflokksins, að misserinn áður en ríkið seldi bankana fengu þeir nokkrir skrampi góð lán í viðskiptaævintýri sín, “Davíð bara hringdi”. Ámeðan voru sjoppueigendur útí bæ sem aldrei höfðu komið uppí Valhöll að streða við að borga af yfirdráttarheimildum á súpervöxtum og halda lífsstarfi sínu utan við rauðu strikið.

Það er mín reynsla af þeim sem telja sig geta athafnað sig í skjóli valds Sjálfstæðisflokksins að ganga fram af yfirgangi í trausti þess að valdaklíkan muni vernda þá. Kannski vita og þekkja þetta allir. Hæfileikalitlar undirsátur sem þurfa stundum að ganga að trausti og annara dauðu til að eiga sjéns. Þannig er Íslandi orðið eftir meira en áratuga stjórn þessa flokks.